Disleksi Gerçekleri: Disleksi Nedir, Ne Değildir?

Disleksi Nedir?

Disleksi, zekâsı normal ya da normal üstü olan, herhangi bir duyusal, nörolojik, fiziksel, ruhsal ve kültürel özrü olmayan çocuklarda ortaya çıkan özel öğrenme güçlükleridir. Bunlar karşımıza; okuma güçlüğü, yazma bozukluğu, matematiksel güçlük, kendini ifade edememe veya düzgün düşünememe gibi durumlardan biri yada birkaçı olarak ortaya çıkmaktadır.

Özel öğrenme güçlüğü olan çocukların genel davranış özellikleri

Okul öncesi dönemde:

• Konuşmada gecikme görülebilir.

• Birbirine yakın heceli kelimelerde sesler karıştırılır. (“Su” yerine “bu” gibi)

• Ayakkabıların bağlanmasında başarısızlık yaşanır.

• Sağ-sol karıştırılır.

• Bir iş yapılırken her iki el de kullanılır, kullanılacak el konusunda belirgin bir seçim yapılamaz.

• Alfabedeki harf ve seslerin öğrenilmesinde zorluk yaşanır.

• Zaman ve yön kavramları birbirine karıştırılır.

Okul döneminde:

• Okuma geç ve zor öğrenilir.

• Yavaş ve hatalı okunur.

• Yazı bozuklukları çok sık görülür.

• Matematikte güçlük çekilir.

• Çarpım tablosunu öğrenememe görülür.

• İmla ve noktalama hataları yapılır.

• d ile b, p ile b harflerini karıştırılır.

• Okuduğunu anlamada sorun yaşanır.

• Okurken sık sık harfler karıştırılır (“dağ” yerine “bağ”, “sal” yerine “şal” vb.).

• Harflerin sırası karıştırılır (“kız” yerine “zık” veya “ızk” vb.).

• Benzer kelimeler birbirine karıştırılır (“incir” yerine “zincir”, “en” yerine “ne” vb.).

• Ayna görüntüsü ile ters olarak yazma.

• Bazı kelimeler yanlış hecelenir, hece atlanır, heceler tersten okunur - yazılır.

• Sesli okuma sırasında vurgulamalar inişli-çıkışlı olur ve noktalama işaretleri görülmez.

• Dil sorunları görülür.

• Sayfa yanlış ve düzensiz kullanılır, çizgiler arasında yazmada zorluk yaşanır.

• Kelimeler çok yer kaplayacak şekilde aralıklı veya birbirine çok bitişik yazılır.

• Yuvarlak ve düz çizgiden oluşan harfleri yazmada zorluk yaşanır.

• Aşırı düzensizlik görülür.

• Dikkat dağınıklığı veya erken unutma görülür.

• Geç ve yavaş yazılır.

• Şekiller, semboller ve işaretler tersten algılanır ve yazılır. ( “+” yerine “x” kullanma gibi)

• Öz güven yoksunluğu yaşanır.

• Problem çözme becerilerinde gerilik gösterirler.

• Yazılı sınavlarda başarısızlık oranı sözlü sınavlara kıyasla daha yüksektir.

• Zamanı kullanma, kavrama ve söylemede zorluk yaşanır.

• Kurulan cümlelerin sonunu getirmede zorluk yaşanır, genelde kısa cümleler kurulur.

• Aşırı hareketli ya da aksine çok durağan olabilirler.

• Birden fazla işlem gerektiren problemlerde sorun yaşarlar.

• Soyut kavramları algılamada zorluk yaşanır.

• Organize etme, sentez ve analiz etmede güçlük yaşanır.

• Uyum sorunu görülür.

• Görsel ve işitsel algıda yavaşlık söz konusudur.

• Motor koordinasyon sorunları yaşanır.

Disleksi Hakkında Yanlı Bilinenler

1. Disleksili Bireyler ‘Geriye Okuma’ Yaparlar; Disleksili bireylerin ‘geriye okuma’ yaptığı kanısı bir söylentidir. Disleksili bireylerin kelimeleri tersten gördükleri ya da yazdıklarını söylemek yanlıştır.

2. Erkeklerin Kızlara Oranla Disleksi Olma Durumu Fazladır; Disleksi denilince akla gelen en popüler yanılgılardan biri, disleksili erkeklerin, disleksili kızlara oranla daha fazla olduğudur. Böyle bir genelleme yapmanın doğru olmadığı düşünülmektedir. Çünkü erkeklerin kızlara oranla disleksi olma durumunun çok daha fa la olduğu kanısı hâlâ araştırma konusudur.

3. Sol El Kullananların Disleksili Olma Oranı Daha Fazladır; Sol el kullananların disleksili olma oranının daha fa la olduğu düşüncesi diğer yanlış bilinen ifadelerden biridir. Sol el kullanımı ve disleksi arasındaki ilişkiye yönelik çalışmaların devam ettiğini, bu nedenle net bir ilişkinin varlığından söz etmekten kaçınılması gerektiğini söylemek mümkündür.

4. Disleksili Bireylerin Hepsi Özel Yetenekli Bireylerdir; Disleksili bireylerin hepsinin özel yetenekleri olan, yaratıcı ve üstün zekâlı bireyler olduğu yanlış bilinen genellemelerden biridir. Disleksi ile zekâ arasında bir ilişki yoktur; her tür zeka seviyesinde bu problemle karşılaşılabilir.

5. Başarılı Bireylerin Disleksili Olma İhtimali Yoktur; Eğer kişi okulda başarılı bir öğrenciyse disleksili olma ihtimali yoktur düşüncesi de aşka bir efsanedir. Çünkü disleksinin okulda başarısı bireylerde oluşacağına olan inancın aksine bazı disleksili bireyler, yüksek oranda görevlerine yoğunlaşarak ve çok çalışarak okulda oldukça başarılı olabilirler ve başarılı ir eğitim hayatı geçirebilirler, hatta istedikleri mesleklere ulaşabilen bireyler olabilirler.

6. Zekâ ile Disleksi Arasında Doğrusal Bir İli ki Vardır; Disleksili bireylerin bir tür zekâ geriliği yaşadıkları düşüncesi gerçeği yansıtmamaktadır. IQ testleri ve disleksi arasında ir ağ bulunamamaktadır. Bu nedenle bu testler, disleksi için bir kanıt olarak kabul edilmemelidir. Disleksili bireylerin arasında ortalama zekâ üstünde pek çok bireyin olduğu bilinmektedir.

7. Disleksi Toplumlarda Nadir Görülen Bir Durumdur; Türkiye’de, ülke genelinde yapılan, disleksili bireylerin varlığına ilişkin bir çalışmanın varlığına rastlanılmamakla birlikte disleksinin dünyadaki ülkelerdeki varlığına göz atarak bu yargı hakkında daha net bilgi sahibi olunabilir.Dünyadaki yapılan çalışmalardaki oranlara bakılacak olunursa, her ülkede ortalama en az %5 oranında disleksili birey bulunmaktadır. Yani bunu her 20 kişide 1 kişinin disleksi olabileceği şeklinde düşünülürse, disleksinin toplumlarda nadir görülen bir durum olmadığı daha net bir şekilde anlaşılacaktır.

8. Bir Birey Okuyabiliyorsa O Disleksili Olamaz; okuyabilen bireylerin disleksili bir birey olamayacağı konusundaki inanış da yanlış bilinenler arasındadır. Disleksili bireyler kelimelerin şekillerini hafızaya alarak, tanıdık hikâyeleri ezberleyerek, ilk harflerden sonra tahminde bulunarak okuma yapma gibi farklı stratejilerle bir süreye kadar okuma yapabilmektedirler. Fakat hafızaları onları belli bir yere kadar yardımsız götürmektedir. Kelimelerdeki ses birimlerini kodlayamadıkları için kendilerine yabancı gelen kelimeleri okumakta, akıcılıkta problemler yaşayarak disleksinin belirtilerini gösterebilmektedirler.

9. Okuma Eğitimi Başlamadan Önce Bireydeki Disleksi Teşhis Edilemez; Disleksili bireylerin ailelerindeki okuma güçlükleri araştırılarak bu bireylerin konuşmalarındaki gecikmeye, tekerlemeleri hatırlama ve konuşurken sıklıkla kelimeleri karıştırma gibi konuşma problemlerine, zaman ve mekân kavramlarını kullanmada sayma ve rakamsal işlemleri öğrenmede sıkıntı yaşamalarına dikkat ve yoğunlaşma problemleri yaşamalarına ve düşük benlik algısının varlığına bakılarak erken teşhis yapılabilir.

Photo by Juliane Liebermann on Unsplash

Kaynak:

Balcı, E.. Disleksi Hakkında Gerçekler: Disleksi Nedir ve Ne Değildir? Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Haziran 2017

Uygar Salman, Serdal Özdemir, Arzu Berna Salman, Fatma Özdemir. FNG & Bilim Tıp Dergisi 2016